شکل دوم از آسیب‏زایى، در مقابل حصاربندى، با حصارشکنى آشکار مى‏گردد . در حالى که در حصاربندى، مرزهاى آهنین مى‏گذارند، در حصارشکنى، هر مرزى را برمى‏دارند و بى‏مرزى را حاکم مى‏کنند . حاصل این امر، بروز التقاطهاى ناهم ‏خوان میان اندیشه‏ هاى حق و باطل است . آسیب‏زایى حصارشکنى در تربیت دینى این است که درست و نادرست، یک‏جا خوراک افراد تحت تربیت مى‏شود و این خوراک ناجور، رشدى را سبب نخواهد شد و چه‏ بسا که مسمومیت و هلاک در پى داشته باشد . نمونه‏ ى این بى‏مرزى و التقاط در عرصه‏ ى مهدویت، آن است که کسانى معتقد شوند «مهدى‏» اسم خاصى براى فرد معینى نیست، بلکه نمادى کلى براى اشاره به چیرگى نهایى حق و عدالت‏بر باطل و بیدادگرى است و مصداق این نماد مى‏تواند هر کسى باشد .

در روایات مربوط به مهدویت، این گونه حصارشکنى به دیده‏ى منفى نگریسته شده است . بنابراین، در روایات فراوانى، بر این نکته تاکید شده است که مهدى (عج) نام شخص معینى است . به طور مثال، از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «مهدى مردى از عترت من است که به خاطر (برپایى) سنت من مى‏جنگد، چنان‏که من به خاطر وحى جنگیدم .» ⁽⁴⁾

 برهمین سیاق، در روایات دیگرى، اشاره شده است که مهدى (عج) از فرزندان امام على علیه السلام، فاطمه زهرا علیها السلام، امام حسن علیه السلام، امام حسین علیه السلام و هم‏چنین هر یک از امامان بعدى است . ⁽⁵⁾

نه تنها بر این نکته تاکید شده است که باید به «مهدى‏» چون نام خاص فرد معینى اعتقاد ورزید، که خداوند رسالت‏ حاکمیت ‏بخشیدن به حق و عدالت را به عهده‏ ى وى گذاشته است، بلکه به طور کلى باید در دوران غیبت، دین و آموزه‏ هاى اصیل آن را بازشناخت و بر آن پاى‏ورزى کرد . این امر نیز نشانگر نادرستى مرزشکنى و برآمیختن حق و باطل در دوران غیبت است . به طور مثال، روایت زیر در این مورد قابل ذکر است:

على بن جعفر از برادرش موسى بن جعفر علیه السلام روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «هنگامى که پنجمین فرزند از امام هفتم ناپدید شود، پس خدا را! خدا را! (مواظب باشید) در دین‏تان، شما را از آن دور نسازند . صاحب این امر ناگزیر از غیبتى خواهد بود تا کسى که بدین امر قایل است، از آن باز گردد . همانا این آزمایشى از جانب خدا است که خداوند، خلق خود را بدان وسیله مى‏آزماید . . .» . ⁽⁶⁾

تعبیر الله الله فى ادیانکم در این روایت، سخنى مؤکد بر اهمیت‏ بازشناسى آموزه‏هاى اصیل دینى در دوران غیبت است . بر این اساس، محو کردن مرزهاى میان حق و باطل و برهم ‏آمیختن آن‏ها، یکى از لغزش‏هایى است که مى‏تواند در خصوص مهدویت رخ دهد .

به این ترتیب، آشکار است که هر دو گونه ‏ى آسیب‏زایى، یعنى حصاربندى و حصارشکنى، در عرصه ‏ى مهدویت، مردود تلقى شده است . حالت ‏سلامت در این محور از بحث، به دور از هر دو گونه ‏ى مذکور، مرزشناسى است . مرزشناسى با قبول ارتباط، از حصاربندى متفاوت مى‏گردد و با رد التقاط، از حصارشکنى متمایز مى‏شود . مرزشناسى چون یکى از راهبردهاى تربیت دینى، مستلزم آن است که فرد در متن موقعیت‏ها قرار داشته باشد و با بازشناسى مرزهاى راستى از ناراستى و درستى از نادرستى، راه خود را بیابد . تربیت در این شکل، به دقت، هم‏چون آموختن حرکت در یک میدان مین است . مصون رفتن در جاده‏ى کناره، هنرى نمى‏خواهد و آموزشى نمى‏طلبد . اما مساله این است که تربیت دینى و مهدوى، جاده ‏ى کناره ندارد، بلکه درست از میدان مین مى‏گذرد و نمى‏توان از آن کناره گرفت . از سوى دیگر، بى‏پروا دویدن در این میدان نیز سر بر باد ده است . تنها با آموختن بازشناسى خط عبور، مى‏توان در این میدان حرکت کرد .

هر چند بیرون از قرنطینه بودن و در مواجهه قرار داشتن دشوار است، اما هنگامى که فرد با شناخت مرزها و حدود همراه گردد، توانایى حرکت‏سالم را خواهد یافت . در روایت مذکور در فوق، ⁽⁷⁾ هنگامى که امام صادق علیه السلام اشاره مى‏کند که در دوران غیبت، وضعیت مؤمنان چون افراد یک کشتى واژگون شده، زیرورو مى‏گردد، راوى سخت مى‏هراسد و چاره مى‏طلبد . در ادامه‏ ى روایت، چنین آمده است:

«. . . راوى گوید: پس من گریستم و به حضرت عرض کردم: (در چنین وضعى) ما چه کنیم؟ فرمود: اى اباعبدالله! - و در این حال به پرتو خورشید که به درون خانه و ایوان مى‏تابید، نظر افکند - آیا این خورشید را مى‏بینى؟ عرض کردم: بلى . پس فرمود: مسلما کار ما روشن ‏تر از این خورشید است .»

در پاسخ امام، مرزشناسى چون چاره‏ى کار معرفى شده است . با توجه به زمینه‏ ى سخن که در آن، زیرورو شدن و بروز پرچم‏هاى اشتباه ‏برانگیز مطرح شده، پاسخ بیانگر این است که اگر کسى مرزهاى حق و باطل را بشناسد و نور را از ظلمت تمیز دهد، به سهولت مى‏تواند راه خود را پیش گیرد و حرکت کند .

با داشتن تصویر درستى از مهدویت، مدلول‏هاى درست آن در تربیت نیز معین خواهد گردید . تربیت مهدوى، تربیت ‏براى محیط باز است و از این رو، مستلزم آن است که افراد، توانایى مرزشناسى را کسب کنند و آمادگى مواجهه و رویارویى با اصطکاک‏هاى فکرى و عملى را بیابند . این مرزشناسى شامل مواردى از این قبیل است: شناخت مهدى (عج) چون شخصى معین، شناخت رسالت وى در برپایى حق و عدالت، شناخت‏حقانیت آموزه‏هاى دین اسلام که وى آن را به جهانیان عرضه خواهد نمود، آشنایى با جریان‏هاى فکرى مختلف که سوداى برقرار ساختن حق و عدالت را در جوامع بشرى در سر دارند و توانایى بازشناسى میزان درستى و نادرستى آن‏ها و توانایى در میان گذاشتن محققانه‏ى باورهاى خود با آن‏ها .

پیرو مهدى (عج) با تربیت ‏شدن براى زیستن در چنین محیط بازى، از انتظار انفعالى ظهور وى به دور خواهد بود و در اثر ارتباط سازنده با جریان‏هاى فکرى دیگر، انتظارى پویا را نسبت‏به ظهور، آشکار خواهد ساخت .

انتظار پویا به معناى فراهم ساختن فعالانه‏ ى زمینه ‏هاى ظهور است .

 ----------------------------

پى‏نوشت‏ها:

1. بل نقذف بالحق على الباطل فیدمغه فاذا هو زاهق و لکم الویل مماتصفون .» انبیاء، 18 .

2. المفضل بن عمر الجعفى قال: سمعت الشیخ - یعنى ابا عبدالله علیه السلام - یقول: «ایاکم و التنویه، اما والله لیغیبن سبتا من دهرکم و لیخملن حتى یقال: مات؟ هلک؟ باى واد سلک؟ و لتدمعن علیه عیون المؤمنین و لیکفان تکفاالسفینه فى امواج البحر فلا ینجو الا من اخذالله میثاقه و کتب فى قلبه الایمان و ایده بروح منه و لترفعن اثنتا عشرة مشتبهة لا یدرى اى من اى، قال: فبکیت ثم قلت له: کیف تصنع؟ فقال: یا اباعبدالله - ثم نظر الى شمس داخلة فى الصفه - اترى هذه الشمس؟ فقلت: نعم، فقال: لامرنا ابین من هذه الشمس .» ، غیبت نعمانى (ترجمه غفارى)، صص 218- 219 .

3. عن جابر الجعفى قال: «قلت لابى جعفر علیه السلام متى یکون فرجکم؟ فقال: هیهات هیهات لا یکون فرجنا حتى تغربلوا ثم تغربلوا یقولها ثلثا حتى یذهب الله تعالى الکدر و یبقى الصفو» . منتخب الاثر، ص 389 .

4. عن النبى صلى الله علیه و آله انه قال: «المهدى رجل من عترتى یقاتل على سنتى کما قاتلت انا على الوحى‏» . ینابیع المودة، به نقل از: منتخب‏الاثر، ص 232 .

5. ر . ک: منتخب الاثر، فصل دوم .

6. على‏بن جعفر عن اخیه موسى بن جعفر علیه السلام انه قال: «اذا فقد الخامس من ولد السابع فالله الله فى ادیانکم لایزیلنکم عنها فانه لابد لصاحب هذاالامر من غیبة حتى یرجع عن هذاالامر من کان یقول به، انما هى محنة من‏الله یمتحن الله بها خلقه . . .» . غیبت نعمانى، صص 219- 210 .

7. ر . ک: پاورقى 3 .