آسیب ‏شناسى تربیتى مهدویت

مقدمه

آسیب‏شناسى تربیتى مهدویت، یکى از مصداق‏هاى بحث عام‏ترى است که از آن، به عنوان آسیب‏شناسى در تربیت دینى یاد شده است . براى توضیح این که مقصود از آسیب‏شناسى تربیتى مهدویت چیست، نخست‏ باید به جنبه ‏ى تربیتى مهدویت اشاره کرد . اعتقاد به وجود و ظهور امام مهدى (عج)، از جمله ‏ى اعتقادات اسلامى و شیعى است و هم‏چون سایر اجزاى این اعتقادات، لوازم تربیتى معینى بر آن مترتب است . بر این اساس، مهدویت، تنها مساله‏اى اعتقادى نیست، بلکه از بعد تربیتى نیز برخوردار است . هنگامى که ما مشخص مى‏کنیم بر اساس متون روایى، اعتقاد به وجود و ظهور مهدى (عج)، ضرورى است، مجموعه‏اى دانشى را براى افراد فراهم نموده‏ایم . اما هنگامى که این مجموعه‏ ى دانشى، به همراه خود، تحولات هیجانى، عاطفى و عملى معینى را ایجاد مى‏کند که ضمن آن، افراد مى‏کوشند خود را براى یاورى امام مهدى (عج) مهیا سازند، چهره‏ ى تربیتى مهدویت آشکار مى‏گردد .

با توجه به جنبه‏ ى تربیتى مهدویت، اکنون مى‏توان مقصود از آسیب‏شناسى معطوف به آن را مشخص کرد . در این‏جا، آسیب‏شناسى، حاکى از بازشناسى موارد سوء برداشت ‏یا سوءعملکرد در جریان تربیتى مهدویت است . تا جایى که به ذات دین، مشتمل بر مهدویت، مربوط است، نمى‏توان از آسیب و آسیب‏شناسى سخن به میان آورد . اما هنگامى که جریان تربیت دینى، مشتمل بر بعد تربیتى مهدویت، شکل مى‏گیرد، امکان ظهور آسیب و بنابراین آسیب‏شناسى فراهم مى‏گردد; زیرا در جریان تربیت دینى، دست آدمى گشوده مى‏شود و اکنون اوست که باید با فهمى که از دین کسب مى‏کند، به عمل روى آورد و زمینه‏ ى تحقق برداشت‏هاى خود را هموار کند . در طى این مسیر است که افق کوتاه دید آدمى، بدفهمى‏ها را در دامن مى‏پرورد، چنان‏که دامنه‏ ى محدود همت او، بدکردارى‏ها را در پى مى‏آورد . از این رو، آسیب‏شناسى تربیتى مهدویت، تلاشى براى بازشناسى این گونه لغزش‏هاى فکرى و عملى در جریان تحقق بخشیدن به بعد تربیتى مهدویت است .

اما چنان‏که اشاره شد، آسیب‏شناسى تربیتى مهدویت، خود، موردى از بحث عام‏تر آسیب‏شناسى تربیت دینى و اسلامى است . به عبارت دیگر، همه‏ ى انواع آسیب‏شناسى در تربیت دینى، در هر یک از موارد آن نیز صادق خواهد بود . به این ترتیب، رابطه‏ ى آسیب‏شناسى تربیت دینى با آسیب‏شناسى تربیتى مهدویت، رابطه ‏ى کلى و جزئى خواهد بود . یعنى آن‏چه به طور کلى در مورد نخست صادق است، به نحو جزئى و مصداقى، در مورد دوم نیز صادق خواهد بود .

بر این اساس، چارچوب آسیب‏شناسى تربیتى مهدویت ‏باید بر حسب چارچوب کلى آسیب‏شناسى تربیت دینى و اسلامى صورت‏ بندى شود . نگارنده، پیش‏تر در مقاله‏اى تحت عنوان «آسیب و سلامت در تربیت دینى‏» ، چارچوبى کلى براى بحث پیشنهاد کرده است . ⁽¹⁾

در نوشتار حاضر، با مبنا قرار دادن چارچوب مذکور، در مورد خاص مهدویت ‏به بحث از آسیب‏شناسى تربیتى خواهیم پرداخت . در چارچوب مبنایى، آسیب‏شناسى تربیت دینى، در هفت محور تنظیم شده است . در هر یک از این محورها، دو سوى لغزش و آسیب و یک حد میانه، به منزله‏ ى شاخص سلامت مطرح گردیده است . در این‏جا، فهرست محورهاى مذکور ذکر مى‏گردد و در متن مقاله، با اشاره‏اى کوتاه در توضیح هر یک، مستنداتى در خصوص بحث اصلى این نوشتار یعنى مهدویت ‏به دست داده خواهد شد .

محورهاى اصلى آسیب‏شناسى تربیت دینى به قرار زیر است:

1 . آسیب‏ها: حصاربندى و حصارشکنى . سلامت: مرزشناسى .

2 . آسیب‏ها: کمال‏گرایى (غیرواقع‏گرا) و سهل ‏انگارى . سلامت: سهل ‏گیرى .

3 . آسیب‏ها: گسست و دنباله ‏روى . سلامت: هدایت .

4 . آسیب‏ها: مرید پرورى و تک‏روى . سلامت: امامت .

5 . آسیب‏ها: قشرى‏گرى و عقل‏ گرایى . سلامت: عقل‏ ورزى .

6 . آسیب‏ها: خرافه‏ پردازى و راززدایى . سلامت: حق ‏باورى .

7 . آسیب‏ها: انحصارگرایى و کثرت‏ گرایى . سلامت: حقیقت‏ گرایى مرتبتى .

منابع:

1 . قرآن کریم، ترجمه‏ى محمد مهدى فولادوند، انتشارات سازمان پژوهش و برنامه ‏ریزى آموزشى وزارت آموزش و پرورش، 1378 .

2 . باقرى، خسرو; آسیب و سلامت در تربیت دینى، عرضه شده در همایش آسیب‏شناسى تربیت دینى، وزارت آموزش و پرورش، 1380 .

3 . صافى گلپایگانى، لطف‏الله; منتخب الاثر فى الامام الاثنى عشر، قم، مؤسسة السیدة المعصومة، 1421 ه . ق .

4 . الصدر، السید محمد; تاریخ مابعدالظهور، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1412 ه . ق .

5 . نعمانى، محمد; غیبت، ترجمه: جواد غفارى، تهران، کتاب‏خانه‏ى صدوق، بازار سراى اردیبهشت، 1363 ه . ش .

پى‏نوشت‏ها:

1. این مقاله در همایش آسیب‏شناسى تربیت دینى وزارت آموزش و پرورش عرضه گردیده است .